Prawda w grozie przeżyć

autor zdjęcia: zbiory Instytutu Zachodniego im. Zygmunta Wojciechowskiego

źródło: Rzeczpospolita

Jeden protokołów, zawierający relację z dramatycznej sytuacji w powstańczej Warszawie

autor zdjęcia: zbiory Małgorzaty Wryk

źródło: Rzeczpospolita

Edward Serwański

autor zdjęcia: zbiory Instytutu Zachodniego im. Zygmunta Wojciechowskiego, Ośrodek Karta

źródło: Rzeczpospolita

Spisana relacja świadka o przebiegu powstania m.in. na ul. Gęstej i Dobrej

Powstanie trwało od dwóch tygodni, gdy w podwarszawskich miejscowościach zawiązała się grupa gotowa na bieżąco dokumentować niemieckie zbrodnie. Pod kryptonimem „Iskra-Dog” zapisywany był los ginącej stolicy.

W połowie sierpnia 1944 r. dwóch naukowców związanych przed wojną z Poznaniem rozpoczęło konspiracyjną akcję zbierania na gorąco relacji osób, wychodzących z walczącej stolicy. Byli to Edward Serwański (1912–2000), prawnik, członek konspiracyjnej organizacji „Ojczyzna”, emisariusz Biura Zachodniego Delegatury Rządu na Kraj oraz Zygmunt Wojciechowski (1900–1955), historyk, kierownik Wydziału Nauki Delegatury Rządu RP na Kraj. Zespół, początkowo niewielki, stopniowo zwiększył się do ponad stu osób. Byli wśród nich naukowcy i lekarze, robotnicy i rolnicy, wojskowi i pisarze, byli powstańcy i sanitariuszki. Akcja obejmowała na początku najbliższe podwarszawskie miejscowości: Brwinów, Milanówek, Pruszków, Piastów, Ursus, Włochy, Podkowę Leśną, Grodzisk Mazowiecki, Józefów, Nadarzyn i Komorów. Z upływem czasu jej uczestnicy docierali nawet do Skierniewic, Łowicza, Piotrkowa, Częstochowy i Krakowa.

Edward Serwański „Mietek”

W przeddzień wybuchu powstania warszawskiego zginął na ulicy Leszno postrzelony śmiertelnie sekretarz mojej komórki Sekcji Zachodniej D.I. [Departamentu Prasy i Informacji Delegatury Rządu na Kraj] Tadeusz Rajski. […] Wracając z cmentarza [1 sierpnia], zostaliśmy zatrzymani pierwszą strzelaniną. […]

Nie czekając, aż dojdą do...